De Gouden Eeuw

De val van Antwerpen in 1585 leidt tot een massale uittocht uit de zuidelijke Nederlanden. Protestantse families, arm en rijk, vluchten naar het noorden. Op zoek naar mogelijkheden om hun geloof te belijden, op jacht naar werk. De nieuwkomers met hun kapitaal en arbeidskracht geven de economie een enorme stimulans. (LINK)

Wie leidt het nieuwe land – en hoe? Centraal in deze aflevering staan Maurits van Oranje en Johan van Oldenbarnevelt. Maurits de briljante strateeg en veldheer, Oldenbarnevelt zijn leermeester en geniaal organisator van een voor die tijd uniek bestuur, waarin burgers zelf het voortouw krijgen. Aanvankelijk een harmonieuze relatie, maar in de loop der tijd ontstaat een machtstrijd die voor van Oldenbarnevelt tragisch eindigt op het schavot op het Binnenhof.

In deze aflevering gaat het om de Oostzeehandel, ook wel moedernegotie genoemd. Op het eerste gezicht veel minder spectaculair en exotisch dan de handel van de Verenigde Oostindische Compagnie, maar veel belangrijker en winstgevender. Jaarlijks varen honderden schepen vanuit de Republiek door de Sont op weg naar Zweden, Rusland en Polen. Voor de handel in hout, graan, en ijzer.

De Verenigde Oostindische Compagnie staat in de vaderlandse geschiedenis voor durf, ondernemingszin, creativiteit en rijkdom. Maar klopt dit? Bracht de VOC daadwerkelijk rijkdom en zo ja voor wie dan? In deze aflevering reist Hans naar Indonesië op zoek naar de restanten van de VOC, de eerste echte multinational.

God schiep de wereld, maar de Nederlanders maakten hun eigen land’. Voor geen enkele periode in onze geschiedenis geldt deze bewering zo sterk als voor de Gouden Eeuw, de tijd waarin zowel de welvaart als het aantal inwoners van Nederland stijgt als nooit tevoren. Alleen al de bevolking van Amsterdam neemt toe tot meer dan 200.000 mensen. Het bestuur van de stad laat twee grote uitbreidingsplannen opstellen en in 1685 is de handelsmetropool vier keer groter dan een eeuw eerder. (LINK)

In deze zevende aflevering alweer volgt Hans Goedkoop het spoor van de nieuwe rijken, burgerfamilies die voor het eerst opgroeien in vrede en welvaart. Dat opent ongekende mogelijkheden. Er komen nieuwe producten op de markt zoals tabak, zijde en porselein. Er ontstaat een nieuwe uitgaanscultuur: jongeren roken, laten hun haar groeien en verruilen de sombere zwarte kleding voor kleurige outfits.

Een Gouden Eeuw. Maar lang niet voor iedereen. Het merendeel van de inwoners van de Republiek is arm en blijft dat ook. Maar in tijden van extreme nood is er – anders dan in de ons omringende landen – beperkte steun. Een vangnet voor wie echt in de problemen zat. Mogelijk gemaakt door de burgerij of de kerk. Met zorg op maat: een brood hier, drie stuivers daar om de ergste nood te lenigen. (LINK)

Miljoenen schilderijen zijn er in omloop in het Nederland van de 17e eeuw. Van grote topstukken tot snelgeschilderde prullaria. In het Rijksdepot horen we wat de prijs van een schilderij toen was. Deze aflevering zoomt verder in op de waarde van die werken en de rol van de kunsthandelaar, toen en nu. Jan Six is zo’n kunsthandelaar van nu. Zijn familie is begin 17e eeuw een van de nieuwe rijken en zijn ouderlijk huis aan de Amstel hangt vol met 17e eeuwse werken die zijn voorvader, ook een Jan, toen aanschafte.

Vandaag de dag zien we tolerantie vaak als erfenis van de Gouden Eeuw en typisch Nederlands, misschien wel de belangrijkste karaktertrek van ons land. Maar in de 17e eeuw zelf is tolerantie allesbehalve vanzelfsprekend en al helemaal geen ideaal. Het verhaal van de “typisch Nederlandse tolerantie” begint in 1579 met de Unie van Utrecht. In dat verdrag spreken de opstandige gewesten af hun burgers nooit meer omwille van hun geloof te vervolgen, laat staan op de brandstapel ter dood te brengen zoals de Spaanse koning Philips II wil. Het geweten is voortaan vrij, maar niet meer dan dat. Iedereen mag thuis geloven wat hij wil, alleen de calvinisten mogen in de nieuwe jonge staat hun geloof openlijk tonen.

De 17e eeuwse wetenschapper gelooft heilig in god en zijn volmaakte universum. Voor een briljante onderzoeker als Johannes Swammerdam is de natuur niets anders dan de mogelijkheid de geheimen van de schepping te bestuderen. Nieuwe technische vindingen als microscoop en telescoop bieden de mogelijkheid steeds beter te kijken en door te dringen in het universum. De nieuwe wetenschap laat het traditionele geloof meer dan eens wankelen, onder andere bij Swammerdam, een diepe existentiële crisis is het gevolg.

De aflevering waar vele volgers van de serie De Gouden Eeuw waarschijnlijk op gewacht hebben. De Gouden Eeuw is een eeuw van oorlog. Oorlog te land en ter zee. Na de uitputtende strijd van tachtig jaar tegen de Spanjaarden is de bevolking opgelucht. Even geen strijd. Maar niet voor lang: binnen vier jaar is het opnieuw oorlog, met Engeland ditmaal. Plaats van handeling: de zee. Een van de grote helden in de zeeoorlogen tegen de Engelsen is admiraal Michiel de Ruyter. De jonge Republiek der Verenigde Nederlanden heeft behoefte aan helden. Mannen waarmee de bevolking zich kan identificeren, die ze op het schild kan hijsen en kan bejubelen.

Alweer de laatste aflevering van de documentaire serie De Gouden Eeuw. Het rampjaar 1672. Het volk redeloos, de regering radeloos, en het land reddeloos. Een aanval op de Republiek van verschillende kanten en de gruwelijke lynchpartij op de gebroeders De Witt spreekt tot op de dag van vandaag tot de verbeelding. Maar hoe verliep het daarna? Willem III wordt stadhouder en blijft strijden tegen de Zonnekoning, Lodewijk XIV. In een gewaagde onderneming die de geschiedenis ingaat als de Glorious Revolution schopt hij het naast het stadhouderschap uiteindelijk tot koning van Engeland.